Kişilik Bozuklukları ve Şema Tipleri

İnsanın kişilik yapısı, ergenlik çağının sonlarına doğru şekillenmiş olur  ve ergenlikten sonra çeşitli kişilik bozuklukları özellikleri görülmeye başlayabilir. Başlıca kişilik bozuklukları narsistik kişilik, histerik kişilik, sınırda kişilik (borderline) ve antisosyal kişilik bozuklukları olarak örneklendirilebilir. 

Kişilik Bozukluklarının Özellikleri;

• Narsistik kişilik bozukluğu taşıyan bireylerde, beğenilmeye dair aşırı talep, büyüklenme, başkalarının duygularını anlayamama, yeteneklerini ve başarılarını abartarak anlatma, beğenilmeyi ve saygı duyulmayı isteme, eşi bulunamaz nitelikte biri olduğuna inanma gibi özellikler görülebilmektedir. 
• Şematik açıdan bakıldığında, narsistik kişilik özelliği gösteren bireylerde, başarısızlık şeması, terk edilme şeması bulunabilmektedir. 
• Örneğin başarısızlık şemasına sahip  narsistik bireyler başarısızlığa karşı tahammülleri oldukça düşük olduğu için başarıyı uçlarda yaşamayı ve başarısızlık korkusunu bu şekilde aşırı telafi etmeye çalışmaktadırlar.
• Terk edilme şeması ise, "terk edilmemek için önce terk etme" şeklinde bireylerin davranışlarına yansıyabilmektedir.

• Borderline yani sınırda kişilik bozukluğu olan bireylerde, terk edilmekten aşırı korkma, her şeyi ya çok iyi, mükemmel ya da çok berbat, çok kötü olarak görme ve sınıflandırma, kimlik karmaşası yaşama, benlik algısında tutarsızlık, işlerin sonunu getirememe, duygusal yoksunluk, dürtüsel davranışlar, ani duygu değişimleri, önemli  kararları almada hızlı değişiklikler, sosyal kabul görme ihtiyacı gibi özellik ve durumlar görülebilmektedir. 
• Sınırda kişilik bozukluğuna sahip bireylerde görülen şemalar daha çok; Güvensizlik/sosyal izolasyon şeması, kusurluluk şeması, yetersiz öz denetim şeması ve terk edilme şemalarıdır. 
• Kusurluluk şemasına sahip bireyler, eksik olduklarına dair inançları ile bağlanmayave onaylanmaya dair aşırı hassasiyet gösterebilirler ve kabul görmek için uç davranışlar sergileyebilirler.

• Histerik kişilik bozukluğu özellikleri ise, aşırı duygusallık ve ilgi çekme arayışı, birden değişebilen “sığ” duygular, ilgi çekmek için dış görünüşü vs. Kullanma, hayal kırıklığı ve reddedilmeye karşı toleransın düşün olması, insanları etkilemeye yönelik, ayrıntı içermeyen konuşma, ayartıcı uygunsuz davranışlar olarak sıralanabilmektedir. 
• Histerik kişilik (Histerionik Bozukluk) görülen kişilerde bulunan şema türleri onay arayıclık, kusurluluk, terk edilme,  dayanıksızlık şemaları görülmektedir. 
• Dayanıksızlık şeması, bireyleri, karşı cinse yönelik daha histerik tavırlar içinde olmaya sevk edebilmektedir.

• Anti Sosyal kişilik bozukluğu özellikleri ise, yasal yükümlülük ve kurallara uymama davranışları, insanlardan uzak, sosyal olmayan özellikler, yalan söyleme, dolandırıcılık ve sahtekarlık gibi yasadışı, topluma aykırı davranışlarda bulunma, sorumsuzluk ve insanları incitme, bunlardan pişmanlık duymama gibi özellikler sayılabilmektedir. 
• Antisosyal kişilik bozukluğu gösteren birine ait şemalar, sosyal izolasyon, yetersiz öz denetim, cezalandırılma şeması olabilmektedir.
• Bu bireylerin çocuklukta yaşadıkları tramvalar ve cezalandırılmalar, onları yetişkinlikte diğer insanları cezalandırmaya, karşı tarafa zarar verici davranışlarda bulunmaya itebilmektedir.

Kişilik Bozukluklarındaki Şemalar;

Şemalar kişinin duygu, düşünce ve davranış yapısını etkileyen, öğrenilmiş ve çocukluktan itibaren oluşturulmuş yapılardır. Yukarıda bahsedilen şemalar olumsuz şemalara birer örnektir.  Kişilik bozuklukları görülen bireylerde, bazı belirli şemalar tekrar etmektedir. Olumsuz şemalar, kişilerin hayatında aldıkları kararları, davranışları ve ilişkilerini etkileyebilmektedir. Bu şemalar ile çalışmak için çeşitli psikoterapi ve danışma teknikleri mevcuttur. (Şema terapi hakkında daha fazla bilgiye, makaleler sayfası içerisinde yer alan "Şema Terapi" makalesinden ulaşabilirsiniz.)

Önemle hatırlatılmalıdır ki, bir kişide bulunan kişilik bozukluğu semptom ve özellikleri, o kişiye tanı koymak için yeterli değildir. DSM-V tanı kriterleri incelenerek, ancak alanında uzman bir ruh sağlığı çalışanı tarafından kişiye kişilik bozukluğu olduğu söylenebilmektedir. Sadece kişilik bozukluklarının özelliklerini taşımak, tanı almak için yeterli değildir fakat, kişinin hayatını olumsuz yönde etkileyen bu özelliklerin üstesinden uzman bir psikologdan yardım alınarak gelinebilmektedir. 

Uzman Klinik Psikolog Berk Karaoğlu