Bir köpek gördüğünüzde sadece yolunuzu mu değiştiriyorsunuz, yoksa köpek görme ihtimaline karşı sokağa çıkmayı tamamen mi bırakıyorsunuz? Bu iki durum arasında çok ince ama çok önemli bir fark vardır. İlki tedbirli bir korku iken, ikincisi psikolojik bir durum olan Özgül Fobidir.Korku, insanı hayatta tutan en temel savunma mekanizmasıdır. Ancak bu sistem bozulup "yanlış alarm" vermeye başladığında, yaşam kalitenizi ciddi şekilde düşüren bir tablo ortaya çıkar.
Özgül fobi; belirli bir nesneye veya duruma karşı duyulan, o anki gerçek tehlikeyle orantısız, sürekli ve işlevselliği bozan yoğun bir kaygı bozukluğudur
Fobisi olan kişiler genellikle şunları yaşar:
Mantıksızlığın Farkındadır: Kişi, "Bu küçük örümcek beni öldürmez" veya "Asansörün ipi kopmaz" diye düşünse de hissettiği dehşeti engelleyemez.
Fizyolojik Tepki Verir: Uyaranla karşılaşıldığında kalp çarpıntısı, titreme, terleme veya nefes darlığı yaşanır.
Aktif Kaçınma: Kişi korktuğu durumla karşılaşmamak için hayatını yeniden düzenler (Örn: MR çektiremediği için hastalığını tedavi ettirememek).
Fobiler her ne kadar kişiye özgü olsa da, bilimsel olarak genellikle şu kategorilerde karşımıza çıkar:
•Hayvan Tipi: Örümcek, böcek, yılan, köpek gibi canlılara karşı duyulan korkular. Genellikle çocuklukta başlar.
* Doğal Çevre Tipi: Yükseklik, fırtına, su veya karanlık korkusu.
* Kan - Enjeksiyon - Yara Tipi: İğne olma, kan görme veya tıbbi müdahaleler. Önemli Not: Diğer tüm fobilerde kalp atışı hızlanırken, bu tipte kan basıncı aniden düşebilir ve bayılma görülebilir.
* Durumsal Tip: Uçak, asansör, tünel veya kapalı alanlarda bulunma korkusu.
Fobiler durup dururken ortaya çıkmaz; genellikle öğrenme ve biyolojik faktörlerin birleşimidir:
* Kötü Deneyimler: Geçmişte yaşanan travmatik bir olay (örneğin asansörde kalmak), zihnin o durumu "tehlike" olarak kodlamasına neden olabilir.
* Gözlemleyerek Öğrenme: Özellikle çocuklukta ebeveynlerin bir şeyden aşırı korktuğunu görmek, o nesneye karşı fobi geliştirmek için yeterlidir.
* Biyolojik Miras: Evrimsel olarak atalarımız için tehdit oluşturan (yılan, yükseklik gibi) durumlara karşı genetik olarak korkmaya daha yatkın doğarız.
Fobiler genellikle kendiliğinden geçmez, aksine kaçındıkça kökleşir. Çünkü kaçınmak, kısa vadede sizi rahatlatsa da beyninize "Bak kaçtın ve kurtuldun, demek ki orası gerçekten tehlikeliydi" mesajı verir.
Özgül Fobi, psikoterapide tedavi başarısı en yüksek olan durumlardan biridir.
Davranışçı egzersizler ve maruz kalma teknikleri temel öneme sahiptir; ancak yalnızca davranışsal müdahalelerle sınırlı kalmak çoğu zaman yeterli değildir. Fobik uyaranlara yönelik yoğun kaygı ve olumsuz düşünce örüntüleri, bireyin günlük işlevselliğini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Kabul ve Kararlılık Terapisi (KKT) ve gerektiğinde EMDR gibi yaklaşımlar, hem bilişsel çarpıtmaların düzeltilmesi hem de geçmiş deneyimlerin tetiklediği kaygının işlenmesi açısından etkili olabilir.
Özellikle fobik tepkilerin geçmiş travmatik veya kaygı uyandıran deneyimlerle ilişkili olduğu durumlarda, EMDR gibi yöntemlerin kullanılması, tetikleyici anıların işlenmesini ve duygusal düzenlemeyi destekleyebilir. Bunun yanı sıra, işlevselliği ciddi biçimde etkileyen özgül fobi vakalarında, psikoterapi uygulamalarının psikiyatrik tedavi ile birlikte yürütülmesi, semptomların azaltılması ve yaşam kalitesinin artırılması açısından anlamlıdır. Sonuç olarak, özgül fobilerin tedavisinde çok boyutlu bir yaklaşım benimsemek, hem davranışsal hem bilişsel hem de duygusal düzeyde etkin müdahaleleri bir araya getirerek terapi sonuçlarını iyileştirmeye olanak sağlar.
M.Berk KARAOĞLU
Uzman Klinik Psikolog - Aile Danışmanı